Topambtenaar legt vinger op zere plek arbeidsmarkt: werknemers leren te weinig

De arbeidsproductiviteit neemt de afgelopen vijftig jaar nauwelijks toe. De groei vertraagde in het afgelopen decennium bovendien in Nederland sterker dan in andere hoge-inkomenslanden. Met een vergrijzende bevolking en in een wereld die in economische machtsblokken uiteenvalt, heeft Nederland een hoge arbeidsproductiviteitsgroei nodig om de welvaart op peil te houden. 

Dat schrijft Sandor Gaastra, secretaris-generaal bij het ministerie van Economische Zaken geeft in economenvakblad ESB. In het artikel analyseert hij welke factoren er achter de afnemende arbeidsproductiviteit schuilgaan.

De arbeidsproductiviteit hangt niet zozeer samen met hoe hard er wordt gewerkt, maar vooral met de waarde van het werk. En die wordt in sterke mate beïnvloed door het opleidingsniveau en het gebruik van innovatieve technologieën.

Het valt Gaastra op dat de grote middenmoot van ondernemingen in groei achterblijven bij de koplopers. Hij concludeert daaruit dat innovatie en hoogwaardige kennis zich onvoldoende verspreiden.

Arbeidsmarkt

Ten dele komt dat door het functioneren van de arbeidsmarkt. Het hoge percentage flexwerkers in Nederland is niet bepaald bevorderlijk, schrijft Gaastra. ‘Het vermindert de productiviteit door het gebrek aan schaalvoordelen en minder mogelijkheden tot kennisopbouw binnen organisaties.’

Tegelijkertijd drukt de bovengemiddelde ontslagbescherming bij vaste contracten op de productiviteitsgroei. Minder productieve werknemers kunnen moeilijker worden ontslagen.  Daarnaast maakt strikte ontslagbescherming het voor bedrijven riskant om met vernieuwende technologieën te experimenteren, omdat ze bij tegenslag niet zomaar afscheid kunnen nemen van het daartoe aangenomen personeel.

Leven lang leren

Een andere verklaring is het gebrek aan scholing tijdens het werkzame leven (Leven Lang Ontwikkelen of LLO). Een structurele en gerichte inzet van LLO stelt werknemers in staat digitale vaardigheden te ontwikkelen, wat de verspreiding van nieuwe technologieën bevordert.

Maar in Nederland ontbreekt, net als in veel landen, een leercultuur, constateert Gaastra. Volgens de OESO geeft twee op de drie werknemers aan niets nieuws te hoeven te leren voor hun werk. Tegelijkertijd denkt een vergelijkbaar aantal leiding­gevenden dat hun werkzaamheden niet zullen veranderen. Deze passieve houding leidt ertoe dat ontwikkel­budgetten bij bedrijven vaak onbenut blijven, vooral voor praktisch opgeleide werknemers, mkb-­werknemers, flexwerkers en 50-plussers.

Gaastra pleit in het artikel voor het invoeren van leerrechten en leerplichten. ‘Leerrechten kunnen regressief worden toegekend, waarbij groepen die minder jaren onderwijs hebben gevolgd, meer leerrechten krijgen.’ Daarnaast pleit hij voor een bijscholingsplicht voor bepaalde beroepsgroepen, vergelijkbaar met de advocatuur, zorg en accountancy.

Afschaffen zelfstandigenaftrek

De topambtenaar vindt dat er kritisch naar het innovatie- en financieringsinstrumentarium van zijn ministerie gekeken moet worden. Vooral de oudere en grotere bedrijven profiteren daar nu van, ook al omdat zij meer capaciteit hebben om subsidieaanvragen in te dienen. De EZ-middelen die wel bij de middenmoot terechtkomen, prikkelen volgens hem niet altijd om te investeren in productiviteit. ‘Minder effectieve fiscale ondernemerschapsregelingen, zoals de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek, zou je kunnen afbouwen en deze middelen kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt om procesinnovatie in het mkb te stimuleren.’

Meer lezen:

• Wim Davidse: ‘De zzp-discussie is een minor detail in de opgave waar werkgevers voor staan’

• Arbeidsvoorwaardennota 2025: ‘maak van productiviteitsgroei het belangrijkste cao-thema’

• Groei arbeidsproductiviteit blijft achter bij andere landen