‘Om de vierdaagse werkweek goed in te voeren, moet je heilige huisjes omver schoppen’

Af en toe kwam de vierdaagse werkweek de afgelopen jaren al in het nieuws. Zoals toen IJsland in 2021 overstapte na een geslaagd experiment. Na een bericht op verschillende nieuwssites en wat discussie over de zin en onzin hiervan op social media doofde dat snel weer uit. Dat de internationale ‘4 Day Week’ al sinds 2019 bestaat en sinds 2023 een Nederlandse partner heeft, was hoogstwaarschijnlijk geen algemene kennis.

Tot deze zomer. Louis Goulmy, de Nederlandse partner van het internationale pilotprogramma werd opeens #diegastvanAFAS. Zo noemde hij zichzelf gekscherend op LinkedIn toen AFAS als eerste grote Nederlandse organisatie door hem geïnspireerd werd om over te stappen op een vierdaagse werkweek. Goulmy is auteur van ‘Echte mannen werken 4 dagen’ en al sinds 2018 bezig met dit thema met zijn bedrijf ‘werkvierentwintig’.

4×9 is fulltime, maar dan gecomprimeerd

“AFAS is een stimulans om heilige huisjes omver te schoppen”, aldus Goulmy. In Nederland hebben bedrijven zoals Luscii, Awin en sommige restaurants een vierdaagse werkweek, maar het animo was tot dusver niet heel groot. “Veel bedrijven kiezen voor 4×9, maar dat is dezelfde werkweek, maar dan gecomprimeerd. Gevoelsmatig levert dat tijdwinst op, maar in werkelijkheid valt dat tegen.”

• Lees ook: Penvrienden over arbeidsproductiviteit: de zin en onzin van de vierdaagse werkweek bij AFAS

“Ook SZW wil er niets van horen”, constateert Goulmy. Dat blijkt wel uit de overheidscampagne ‘Wil je meer werken, laat het merken’ onder voormalig minister Van Gennip. Die deed heel wat stof opwaaien. De loonkloof, de pensioenkloof en het lage aantal vrouwen op leidinggevende posities zijn volgens Goulmy niet simpelweg op te lossen door vrouwen te vertellen meer te gaan werken. 

“We hebben eigenlijk eerder een overmatige fulltimefetisj. We weten technologie en innovatie niet om te zetten in een hogere productiviteit of meer vrije tijd. Juist omdat in de meeste gezinnen beide ouders werken, werken we met meer mensen dan ooit. Ondertussen komen zaken zoals slaap, sport, gezin en vrije tijd in de knel, vooral bij vrouwen. De vierdaagse werkweek is daarmee ook een manier om gendergelijkheid te laten toenemen. De mannennorm en de Nederlandse mentaliteit, dat het goed is om lang te werken en af te zien, is net een wedstrijdje verplassen.”

Niet alles wat meetbaar is, is van belang

Wat zijn concreet dan de bezwaren die Goulmy constateert tegen de invoering van een vierdaagse werkweek? Vaak wordt een verwachte daling van de productiviteit genoemd en de overtuiging dat dit in branches zoals de zorg en de bouw niet toepasbaar is.

Die daling van de productiviteit wordt door cijfers niet bevestigd. Goulmy legt uit dat dit ook staat of valt met de interpretatie en definitie van wat er gemeten wordt. Hij neemt een klantcontactcentrum als voorbeeld. “Een KPI kan hier zijn wat het aantal telefoontjes is per medewerker of afdeling, maar dit zegt niets over de kwaliteit. Misschien presteer je met iets minder druk beter en is de uitkomst van het gesprek beter. KPI’s zijn soms heel oppervlakkig en niet alles wat meetbaar is, is van belang.” 

Grote experimenten met de vierdaagse werkweek laten zien dat de meeste KPI’s hier niet onder lijden. Zo probeerde een Britse overheidsorganisatie gedurende 3 maanden de vierdaagse werkweek uit en verlengde dit wegens het grote succes. Het ging hier niet alleen om de kenniswerkers van de betreffende gemeente, maar ook om bijvoorbeeld het inzamelen van afval. De resultaten zijn aanzienlijk:

• 22 van de 24 KPI’s zijn verbeterd
• Het verloop daalde met 39%
• Er werd 53% meer gesolliciteerd op openstaande vacatures
• Zowel de betrokkenheid van medewerkers als hun mentale en fysieke gezondheid verbeterden tijdens de pilot
• Het aantal klachten vanuit teams verminderde: afnames liepen uiteen van 8,5% tot zelfs 20%
• De netto besparing per kalenderjaar was £371,500

Recente cijfers van pilots

Een vierdaagse werkweek is niet 4 x 9 of 4 x 10 uur werken, maar 100% van het werk doen in 80% van de tijd, tegen 100% van het salaris.

De meest recente afgesloten pilot was in Portugal. Hier namen 41 bedrijven deel aan een pilot in 2023. Van de bedrijven die 2 of meer cultuurveranderingen doorvoerden (zoals minder vergaderen) ging slechts 8% terug naar een 5-daagse werkweek, in tegenstelling tot 38% van de bedrijven die dit niet deden. Zo’n 40% van de managers constateerde besparingen in specifieke kosten. 95% van de medewerkers was positief. Ervaren moeite om werk en gezin te combineren daalde van 46% naar 17%, vooral onder vrouwen.

In Duitsland doen momenteel 45 organisaties mee aan de pilot en blijkt uit een tussentijds rapport van juli 2024 dat de grootste uitdagingen liggen in de vormgeving van aanvullende veranderingen zoals de noodzaak technologie beter in te zetten, anders te communiceren en rollen meer flexibel te maken.  

Het gaat om duurzame inzetbaarheid

Het andere veelgehoorde bezwaar is dat het concept alleen toepasbaar is bij kenniswerkers. Dit komt vanuit de overtuiging dat het helpen van patiënten in de zorg of het leggen van tegels door stratenmakers nu eenmaal tijd kost. En dan geldt ‘minder tijd = minder productie’.

Toch zijn er legio voorbeelden die aantonen dat de vierdaagse werkweek in allerlei branches voordelen kan bieden. Goulmy: “Het gaat hier namelijk om duurzame inzetbaarheid in brede zin. Bij zware beroepen is het vroegpensioen een thema. In de bouw zeggen ze ‘in de ochtend moet je er een klap op geven’. Ook daar zie ik wel het besef dat er op het einde van de dag minder gebeurt. Als je dan ook daadwerkelijk eerder stopt, zijn medewerkers langer inzetbaar in het beroep. Toch meters blijven maken, gaat ten koste van de volgende dag. Je ontkomt niet aan piekperiodes, maar daar moet rust tegenover staan. Net als vroeger toen je in de oogsttijd meer werkte dan in de winter.”

Ook in de zorg, waar het tekort aan personeel een belangrijk thema is, wordt het idee positief ontvangen. Een peiling onder 3.355 werknemers in ziekenhuizen en UMC’s gaf aan dat 82% van mening is dat een kortere werkweek een positief effect kan hebben. Medewerkers kunnen het volgens de respondenten langer volhouden om in de zorg te blijven werken, omdat een kortere werkweek een positief effect heeft op de inzetbaarheid. Belangrijk, of zelfs cruciaal, is dan wel dat er kritisch gekeken wordt naar administratieve taken.

Datacollectie moet van toegevoegde waarde zijn

Goulmy: “Zo vonden zorgmedewerkers het fijn dat zij in de periode van COVID-19 alleen het hoognodige moesten doen. De fabrieksmatige manier van management focust op datacollectie door medewerkers. Dit vraagt veel handelingen. Als die niet van toegevoegde waarde zijn, kost het mentaal extra energie.”

“Mensen snappen best dat bepaalde dingen gemonitord moeten worden. Maar hoe volwassen hebben we werk gemaakt? Gaan we voor enabling control of coercive control? Het gaat uiteindelijk om professionele ruimte.”

In het tweede kwartaal van 2025 start weer een Nederlandse pilot met bedrijven die de vierdaagse werkweek willen uitproberen. Goulmy geeft aan dat bedrijven die de meest drastische veranderingen doorvoeren, er ook het meeste profijt uithalen. 

“Als je je werkwijze niet ook aanpast, mis je de voordelen. Dit vraagt om een fundamentele verandering van hoe we naar werk kijken. Het is jammer dat er ook bedrijven zijn die vier dagen gaan werken, maar die dan een trade off maken met flexibiliteit. Dan werken werknemers vier dagen, maar moeten ze terug naar kantoor. Dan mist er alsnog vertrouwen. Laat de professional zelf bepalen hoe die het beste werkt.”