Een regionale zzp-pool voor de zorg: in Zuidoost-Brabant lukte het wél

In Zuidoost-Brabant heeft een coöperatie van dertig zorginstellingen samen een zzp-pool opgezet, zonder tussenkomst van commerciële bemiddelaars. Bedenker en manager Strategisch HR bij Vitalis Jeroen Swanen vertelt over de oprichting en de hobbels die onderweg genomen moesten worden.

Het idee is simpel. Zorgpersoneel is schaars. Waarom zou je elkaar niet helpen in plaats van beconcurreren. Vanuit die gedachte is FAIR ontstaan, vertelt Jeroen Swanen, directeur Flex en manager Strategisch HR bij Vitalis. FAIR is een coöperatie van inmiddels 30 zorginstellingen die in eigen beheer een coöperatie hebben opgezet. Daar komt vraag en aanbod tussen werkgevers en zzp’ers samen zonder tussenkomst van commerciële bemiddelaars.

Uitfaseren van bureaus

Al eerder had Vitalis zich in de kijker gespeeld met een opmerkelijke zet. Swanen is bedrijfskundige en werkte hiervoor in de bemiddelingsbranche. Met z’n bedrijfskundige bril beschouwde hij de arbeidsmarkt en kwam tot de conclusie: “Als de totale arbeidskracht minder is dan de vraag, wat is de toegevoegde waarde van de bemiddelaar dan nog? Die bemiddelaar schakel je in voor piek, ziek en uniek. Maar nu is alles piek. Dan kun je het net zo goed zelf doen.”

In 2017 begon de organisatie met uitfaseren van alle uitzendbureaus en commerciële bemiddelaars van zzp’ers. Dat nam ongeveer een jaar in beslag, vertelt Swanen. “We hebben bureau voor bureau, uitzendkracht voor uitzendkracht uitgeplozen en bekeken wie er bij ons in dienst kon komen. De zzp’ers hebben we rechtstreeks een overeenkomst aangeboden. We hebben een eigen zzp-flexpool opgezet.”

Sinds 2018 redt Vitalis het zonder bureaus. Voor een zorgorganisatie van formaat als Vitalis, met circa 2700 medewerkers, scheelt dat jaarlijks miljoenen.

Waarom doen niet alle zorginstellingen dit?

“Ja. Ik verbaas ik me er altijd over dat het niet gebeurt. Elke zorgorganisatie heeft een flexpool/flexorganisatie, waarom nog een uitzendbureau? Een zzp’er hoort zelf te onderhandelen, waarom een bemiddelaar?”

Swanen houdt het op ingesleten gewoontes. “Inhurende managers hebben vaak goede banden met bemiddelaars. Uitzendbureaus hanteren jarenlang dezelfde werkwijze. Daaraan tornen is eng. Want kom ik dan niet in de knoei met mijn roosters en ontstaat er geen onprettige sfeer? Met Vitalis hebben we bewezen dat het anders kan.”

Lees ook: Gemeenten willen het personeelstekort het hoofd bieden door samen te werken

Hoe is Fair daaruit ontstaan?

“Dat is ontstaan als een aanbod aan de regio. Zo van: wij hebben misschien wel een oplossing voor jullie probleem. Laten we elkaar helpen.” Zorginstellingen hielpen elkaar al eens uit de brand, maar dat was hapsnap. “We wilden het robuuster.”

“Vooropgesteld: een zzp-pool was niet onze eerste keus. Plan A is loondienst in een vast team. Plan B is regionaal werkgeverschap, maar dat bleek onmogelijk vanwege btw-heffing op regionale uitleen en de mededingingsregels van de ACM. Zo kwamen we uit bij een zzp-pool. Daarmee houd je in ieder geval zorggeld binnen de zorg. Plus de zorgkwaliteit neemt toe.”

Wat ik nog wel wil meegeven, is dat de zzp-pool maar een klein deeltje van de oplossing is. Uiteindelijk draait het om goed werkgeverschap

“Bijkomend voordeel is dat je de zzp’ers weert die om verkeerde redenen voor het ondernemerschap kiezen”, vervolgt hij. “Een klein clubje ondernemers zit erin puur voor het geld en vraagt belachelijke tarieven, en het probleem is dat ze die nog krijgen ook. Via de coöperatie prijs je jezelf met zulke hoge tarieven uit de markt. Deze groep komt hier niet aan het werk. Zo komt er ook nog een gezonde marktwerking terug.”

Swanen kreeg in 2021 vanuit een regionaal samenwerkingsverband carte blanche om te onderzoeken wat er aan samenwerking mogelijk was. “Daar hebben we anderhalf jaar over gedaan. Er moest een business case zijn. Maar mocht het ook allemaal wel, wat we aan het doen zijn?”

Wat was er zo ingewikkeld?

Swanen liep vooral tegen de spelregels aan van de mededingingsautoriteit ACM. “Zorginstellingen, ook als het gaat om een zzp-pool, mogen niet zomaar samenwerken. Daar stelt de ACM strenge voorwaarden aan. Voor de commerciële bemiddelingsbranche gelden die voorwaarden niet. Zo zijn nu eenmaal de spelregels van marktwerking. We mogen als FAIR niet onderhandelen en geen mening hebben over de tarieven. De tarieven van de verschillende organisaties mogen ook niet bekend zijn. We mogen geen afspraken maken, bijvoorbeeld dat we FAIR als eerste inzetten of dat we geen uitzendkrachten meer inzetten. Ik mag niet alle bestuurders van alle deelnemende organisaties bij elkaar roepen om afspraken te maken over PNIL. Het moet kortom puur faciliterend zijn.”

Samenwerken: wat mag wel, wat mag niet?

ACM heeft op basis van deze en andere regionale voorbeelden een guidance opgesteld van wat er is toegestaan op het gebied van regionale samenwerking in de zorgsector.

Na onderzoek werd gekozen voor de vorm van een coöperatie. Dat heeft als bijkomend voordeel dat winst weer terugvloeit naar de leden. Om te voorkomen dat zzp’ers vanuit vaste dienst zouden uitstromen, is de voorwaarde opgenomen dat iemand eerst een jaar ondernemer is in de zorg voordat deze zich aansluit.

Een laatste hobbel die nog genomen moest worden, was een nieuw softwaresysteem. “Er bestond nog geen systeem dat ACM-proof zzp-bemiddeling door de zorg faciliteert”, legt Swanen uit. “Er zijn prachtige systemen op de markt, maar die werken voor individuele instellingen. Niet voor FAIR, omdat je dan de tariefstructuur bloot legt. We moesten een systeem op maat laten maken.” Op 9 mei 2023 kon FAIR Brabant officieel van start.

Was het gelijk een succes?

Dat was het als je kijkt naar het animo onder de zorginstellingen, vertelt Swanen. In een mum van tijd meldden zich 23 zorginstellingen en honderden zzp’ers. Toen gebeurde er iets wat niemand had voorzien. Was het koudwatervrees?

Van de 23 organisaties waren er slechts vier die diensten uitzetten. “Daardoor waren te weinig diensten, en teveel van hetzelfde, om de pool happy te houden. Bovendien zorgden systeemissues voor veel extra werk voor de planbureaus en de zzp’ers. We moesten, terwijl we al live waren, in allerijl op zoek naar een nieuwe leverancier.”

Leden liepen weg. Het imago had een deuk opgelopen, beaamt Swanen. Begin 2024 maakt de coöperatie een nieuwe, frisse start. Nu loopt het allemaal wel. Ook vanuit andere regio’s is er interesse. Utrecht is live gegaan in januari 2024 en regio Noord is een FAIR aan het opzetten.

Legt de nieuwe zzp-wet VBAR geen bom onder de samenwerking?

“Die staat in mijn ogen los van de bemiddeling. De goede zzp’er op de juiste plek in de organisatie, zal altijd wel blijven. Of een organisatie het goed heeft ingericht, moet elke organisatie voor zichzelf uitvinden”, zegt Swanen.

“Wat ik nog wel wil meegeven, is dat de zzp-pool maar een klein deeltje van de oplossing is. Uiteindelijk draait het om goed werkgeverschap. Bij Vitalis hebben we een aantal stappen gezet rond het roosteren, zodat medewerkers de baas zijn over hun eigen roosters. Wat zien we? De ene na de andere zzp’er stapt over naar loondienst. Er zijn veel medewerkers die ondernemer worden uit onvrede met de werkprivébalans. Daar ligt de echte sleutel. We moeten betere werkgevers worden, zodat het ondernemerschap minder aantrekkelijk wordt.”