Hoe HR-managers de forse inkrimping bij de Rijksoverheid kunnen aanpakken

De Rijksoverheid moet flink bezuinigen en dat betekent dat banen verdwijnen, zowel vast als flex. De minister van Financiën heeft zijn collega’s van het kabinet-Schoof inmiddels wel wat meer ruimte gegeven. De kostenbesparing van 22% hoeft niet alleen te komen van bezuinigingen op het aantal ambtenaren. Ministers mogen bijvoorbeeld ook bepaalde subsidies, programma’s en uitvoeringsorganisaties schrappen om geld te besparen.

Tegelijkertijd zullen er zeker een hoop banen verdwijnen. Dat is een flinke uitdaging voor HR, want de werkdruk is al torenhoog en het verzuimpercentage bij de overheid (5,9%) ligt bijna een procentpunt boven het landelijk gemiddelde. Hoe kan HR de productiviteit behouden, verzuim verlagen en tegelijkertijd een succesvolle reorganisatie uitvoeren?

Forse uitdagingen

Afgelopen jaren is het personeelsbestand bij de overheid explosief gegroeid, maar de productiviteit is niet significant toegenomen. Dat moet anders. Ook moet de externe inhuur omlaag. In het hoofdlijnenakkoord stond al dat voor externe inhuur rijksbreed de Roemernorm moet worden gehanteerd. Volgens die norm moeten uitgaven aan externe inhuur onder de 10% van de totale personeelskosten blijven. Nu is dat vaak fors hoger.

Daarnaast zorgt onzekerheid over de toekomst voor verloop onder medewerkers, wat het moeilijker maakt om personeel te behouden en nieuw talent aan te trekken. Ook helpt het niet dat de ambtenaren in 2026 op de nullijn gaan wat betreft salaris.

Wat HR kan doen?

Flinke uitdagingen dus voor HR bij de Rijksoverheid, maar ik denk dat het mogelijk is om de reorganisatie in goede banen te leiden en er ook nog eens beter uit te komen als organisatie. De oplossing is een strategische, toekomstgerichte benadering. Deze stappen kan HR zetten:

1. Stel een strategische personeelsplanning op

Ten eerste is een goed doordachte personeelsplanning essentieel. HR kan samen met leidinggevenden in kaart brengen welke functies essentieel zijn en waar juist ruimte is om te snijden. Denk daarbij ook aan natuurlijk verloop door de vergrijzing.

Verder is het slim om organisatieoverstijgend naar het personeelsbestand te kijken. Als de ene afdeling personeel over heeft en de andere een tekort ervaart, ligt samenwerking voor de hand. Zo is het kabinet van plan om fors te investeren in veiligheid. Daar is dus juist meer menskracht nodig. Er valt veel winst te halen door te schuiven over de ministeries. 

2. Organiseer werkprocessen efficiënter

Ik zie volop kansen om de organisatie slimmer te laten werken. Door werkprocessen te optimaliseren en technologie effectief in te zetten, kan de productiviteit omhoog. Dat kan bijvoorbeeld door administratieve taken te automatiseren met behulp van generatieve AI. Denk aan taken zoals notuleren, samenvattingen schrijven en analyses opstellen.

Zo besparen medewerkers tijd en kunnen ze zich richten op belangrijke kerntaken. Ook is er meer tijd voor bijscholing en zal de werkdruk omlaag gaan. Dat laatste is essentieel, want maar liefst 20% van het verzuim hangt samen met hoge werkdruk.

3. Investeer in opleiding en ontwikkeling

De functies binnen de overheid veranderen continu. HR moet ervoor zorgen dat medewerkers op tijd worden opgeleid om met die veranderingen mee te gaan. Je voorbereiden op de toekomst betekent dus ook tijd maken voor de ontwikkeling van personeel.

Een voorbeeld is het traineeship bij Compagnon, waar we recent afgestudeerden binnen twee jaar klaarstomen om bij het Rijk aan de slag te gaan. Ze krijgen vier uur per week betaald een opleiding. Door te investeren in deze mensen, zorgen we ervoor dat ze klaar zijn voor toekomstige uitdagingen.

Samenwerking over ministeries heen

Het allerbelangrijkste is volgens mij dat HR-afdelingen binnen het Rijk over de grenzen van hun ministerie heen kijken. Vaak proberen verschillende onderdelen van de overheid dezelfde problemen op te lossen. Samenwerking zou veel effectiever zijn. Zo zag ik ooit hoe twee onderdelen van het ministerie van Justitie tegelijkertijd aan losse wervingsprojecten werkten. Het was veel efficiënter geweest om zo’n project samen op te pakken en kandidaten en kennis te delen.

De inkrimping van de Rijksoverheid is een enorme opgave. HR kan de uitdaging aan door processen te verbeteren, technologische innovaties in te zetten en strategisch te kijken naar het personeelsbestand. Zo kan het Rijk niet alleen meer doen met minder mensen, maar creëer je uiteindelijk een productievere en meer toekomstbestendige organisatie.