Debat over hervatting handhaving zzp-wet: ‘95% van de gevallen zijn duidelijk genoeg’

Het einde van het handhavingsmoratorium op schijnzelfstandigheid werd drie jaar geleden al aangekondigd, maar toch staat het nu weer ter discussie. Donderdag 5 september was er een rondetafelgesprek met Tweede Kamerleden, belangenbehartigers ABU, FNV en VZN, en de Belastingdienst. De hoofdvraag: de regels zijn nog steeds niet duidelijk, moet de handhaving dus opnieuw uitgesteld worden?

Lees ook de voorbeschouwing: Beginnen met handhaven op schijnzelfstandigheid, of niet? Tweede Kamer vraagt raad

Op 1 januari 2025 eindigt het handhavingsmoratorium op schijnzelfstandigheid en dat wil zeggen dat de fiscus correcties, naheffingen en boetes gaat uitdelen aan ondernemers die zzp’ers inhuren terwijl zij mensen in dienst moeten nemen. Handhaving werd in 2016 namelijk opgeschort omdat de regels rondom werken met zzp’ers niet duidelijk genoeg waren. Ondertussen is de nieuwe zzp-wetgeving nog lang niet af. 

Veel belangstelling op publieke tribune bij ronde tafelgesprek handhavingsmoratorium. Vijf partijen aanwezig: VVD, NSC, BBB, GL/PvdA en D66. pic.twitter.com/3bKX5NOhT9

— Hugo-Jan Ruts (@hugojanruts) September 5, 2024

Belastingdienst wil handhaven

Nee, vindt de Belastingdienst. “Wij willen handhaven”, zei Berry Roks, algemeen directeur Midden- en Kleinbedrijf (MKB) bij de Belastingdienst. “Er komen niet meer of minder controles, we hebben tenslotte nog steeds 80 fte beschikbaar en ons personeelsaantal verandert niet. Verwacht dus geen handhavingsmarathon. We worden ook niet strenger, maar we mogen vanaf 1 januari wel boetes en naheffingen opleggen.” Die gelden vanaf 1 januari 2025, benadrukt hij. Normaal gesproken gaan boetes tot vijf jaar terug.

Uit een onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt dat het de Belastingdienst ‘ontbreekt aan een stelsel om te kunnen handhaven’. Regels zijn complex, fiscale en arbeidsrechtelijke beoordeling lopen door elkaar en de fiscus heeft te weinig controleurs, stond in het rapport. Ook voor werkgevers is het ingewikkeld. Maar volgens Roks valt dat mee: “Het is in de meeste gevallen echt wel duidelijk of een ondernemer een zzp’er mag inhuren.”

Dat komt omdat er meer rechterlijke uitspraken zijn, bijvoorbeeld het Deliveroo-arrest. Verder begint de Belastingdienst volgende maand een publiekscampagne met informatie en praktijkvoorbeelden over wat wel en niet mag.

Roks citeert hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp van de Universiteit van Amsterdam: “In 95% van de gevallen is helder wie buiten dienstbetrekking werkt en wie eigenlijk in loondienst zou moeten zijn. Het probleem is dat iedereen bij die overige 5% twijfelgevallen wil zitten”, zei Verhulp dit voorjaar tegen het Financieele Dagblad.

Twee visies op de kwesties

In datzelfde artikel beklemtoont de hoogleraar dat de meeste zzp’ers niet zielig zijn, maar bewust kiezen voor zelfstandig ondernemerschap. Het FD schrijft dat veel goedbetaalde consultants, artsen en IT’ers niet anders willen, waardoor werkgevers oneigenlijke zzp-constructies inzetten omdat ze anders niet aan mensen kunnen komen. Ook het ministerie van Financiën zelf heeft een probleem als er plotseling een hoop professionals niet meer als zelfstandigen kunnen werken. Lees daarover meer in dit artikel. 

Dit is de kern van het dilemma van de politiek. Tijdens de hoorzitting werd duidelijk dat er grofweg twee visies zijn:

1. Bescherm de laagbetaalde zzp’ers, maar laat bewuste, zelfredzame zelfstandigen met rust. In elk geval tot er nieuwe wet- en regelgeving is. Dit vinden bijvoorbeeld uitzendbond ABU, de Vereniging voor Zelfstandigen Nederland (VZN) en de VVD.
2. Trek één lijn en handhaaf de wet voor alle ondernemers, zodat de overheid geen inkomsten misloopt. Dit vinden onder andere vakbond FNV, GroenLinks-PvdA en de Belastingdienst.

Belastingdienst: ‘het gaat om vertrouwen en rechtvaardigheid’

Roks vertelt dat de Belastingdienst de handhaving vooral zal richten op beroepen en sectoren waar schijnzelfstandigheid vaak voorkomt. Bovendien is de handhaving gericht op de werkgever. Maar dat betekent niet dat andere sectoren of de zzp’ers zelf vrijuit gaan.

“Tijdens een steekproef controleren we alles”, zegt hij. “Dus ook of je op de juiste manier samenwerkt met zzp’ers. Wij hebben als Belastingdienst geen voorkeur voor werknemerschap of een zzp-samenwerking, we willen alleen maar dat je op de juiste manier belasting afdraagt. Dat betekent dat je je aan de huidige zzp-wet moet houden.”

Hij benadrukt dat veel ondernemers hun bedrijfsvoering al hebben aangepast, zodat ze voldoen aan de wet. “Ook voor hun rechtvaardigheidsgevoel en vertrouwen in de overheid is het goed om handhaving op te starten”, zegt de Belastingdienst-directeur. “We kunnen onmogelijk iedereen controleren met 80 fte aan inspecteurs, maar als we weer boetes en naheffingen mogen opleggen dan zorgt dat automatisch dat meer werkgevers zich aan de wet zullen houden.”

ABU en VZN: ‘Eerst nieuwe regels’

Margreet Drijvers (ABU) maakt zich zorgen, zegt ze tijdens het debat. Volgens haar is de wet er echt niet duidelijker op geworden, ook niet door jurisprudentie. Drijvers: “Rechterlijke uitspraken gaan soms alle kanten op.”

De leden van VZN merken dat werkgevers huiverig worden om met zzp’ers te werken, zegt afgevaardigde Connie Maathuis. “Dat is oneerlijk en bovendien nadelig voor iedereen. We hebben iedere werknemer nodig die aan het werk wil en kan.”

“Handhaving nu opstarten is kortetermijn-denken”, vindt Drijvers. “We zijn al 8 jaar op zoek naar een langetermijnoplossing. Er is een contractvorm-neutraal sociaal zekerheidsstelsel nodig, zodat alle werkenden vrije keuze en zekerheid hebben. Laten we dat nu eerst vormgeven.”

FNV: ‘niet alleen de onderkant van de arbeidsmarkt’

Zakaria Boufangacha van FNV wijst juist op de huidige problemen die ontstaan door gebrek aan handhaving. “Schijnzelfstandigheid zorgt niet alleen voor problemen aan de onderkant van de arbeidsmarkt”, zegt hij. “In de zorg en het onderwijs werken te veel mensen ten onrechte als zzp’er. Werknemers in loondienst blijven achter met de vervelendste taken, zoals de oudergesprekken. Bovendien zijn zzp’ers duurder en vooral de gezondheidszorg en scholen kunnen dat geld hard gebruiken.”

Hij denkt dat het helpt als de Belastingdienst de handhaving weer opstart. “We hebben geen tijd te verliezen. We merken dat bedrijven hun werkwijze aanpassen nu we zeggen dat het moratorium wordt opgeheven. Daar hebben ze voldoende middelen voor.”

Volg het politiek nieuws

Dit rondetafelgesprek was een voorbereiding op 12 september. Dan praat de Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid met de nieuwe minister Van Hijum over het zzp-beleid. Het verslag en de analyse lees je daags erna op HR Morgen.