Wat is de rol van HR bij ethische dilemma’s?

Ethiek hoort in de portefeuille van HR. Sterker nog: Ethische dilemma’s bepalen steeds meer de agenda, zeggen Nathalie van Hooff, hogeschooldocent bij Hogeschool Windesheim, gespecialiseerd in strategisch en internationaal HRM, ethiek, AI en People Analytics én Sonja Bakker, directeur/eigenaar van het Ontwikkelhuis.

Welke rollen vervul je binnen de organisatie als HR? Download het whitepaper over de laatste inzichten van Ulrich hierover hier.

In de webinar ‘Moreel leiderschap voor HR’ bespraken ze wat ethiek inhoudt en wat je als organisatie en HR professional kunt doen om moreel leiden en handelen te bevorderen. 

Ethiek wil zeggen dat je handelt in overeenstemming met waarden en normen, zoals eerlijkheid, respect en vertrouwen. 

Het helpt mensen nadenken over hoe ze verantwoordelijk kunnen handelen ten opzichte van zichzelf en anderen.

Waarden gaan pas leven als ze botsen

Moreel denken begint bij het vaststellen van waarden. Sonja: “Er zijn organisaties die hun waarden benoemen. Sommige implementeren die ook. Bijvoorbeeld door er woorden en gedragingen aan toe te kennen.”

Nathalie zegt hierover: “Waarden zijn er altijd en overal. Iedereen heeft waarden. Maar vaak gaan ze pas ‘leven’ als ze botsen: als kiezen voor de ene waarde ten koste gaat van de andere waarde.” Dat ervaarde Nathalie zelf toen ze aan de slag ging bij de Hogeschool Utrecht. “We werkten aan de Master ‘Datagedreven werken’. Iedereen was euforisch want data zou de oplossing gaan bieden voor al onze vraagstukken.” Er drong zich echter een ethische dilemma op: “We kunnen die data gebruiken voor iets goeds, namelijk het verbeteren van diensten en producten, maar het zijn wel gegevens van onze medewerkers. Niet van de organisatie.”

Zijn organisatiewaarden belangrijker dan de persoonlijke waarden?

Nathalie: “Ethiek en waarden zijn totaal met HR verweven. Alleen hebben we vaak weinig tijd om erover na te denken. Pas als het ‘fout’ gaat schieten we in een kramp. Dan moeten er opeens richtlijnen komen, of een handboek.” Sonja en Nathalie pleiten er daarom voor het gesprek te voeren vóór het ‘misgaat’. Sonja: “Persoonlijke waarden zijn per definitie heel belangrijk. Is er een sterke relatie tussen de organisatiewaarden en jouw eigen waarden, dan werk je al snel in een flow. Moeten mensen vaak tegen eigen waarden ingaan op het werk, dan leidt dat sneller tot problemen.”

Verken de spanning tussen waarden

Sonja: “Ik denk dat we een stapje extra moeten zetten. Door de brug te slaan tussen individuele waarden en die van de organisatie: waar raken ze elkaar en waar schuurt het? Dat gesprek is soms ongemakkelijk. Maar daardoor kunnen mensen zich wel makkelijker verbinden met de organisatie – want er is ruimte voor verschil.”

Nathalie: “Voorbeeld: een organisatie heeft als kernwaarde ‘samenwerken’ terwijl voor jou autonomie heel belangrijk is, dan kun je daar een gesprek over voeren. Als je over dit soort thema’s het gesprek voert wordt het ook makkelijker om het over echte ethische dilemma’s te hebben.” Bij ethiek is het een basisvoorwaarde dat je een onderzoekende houding hebt. Maar ethiek houdt niet op bij denken, je moet ook handelen.

Makers, krakers of bewakers: de rol van leiders in organisatiecultuur

Managers in organisaties zijn een belangrijk instrument voor enerzijds het bepalen en halen van doelen en anderzijds het maken, kraken of bewaken van de cultuur. Nathalie: “Mensen ‘lezen’ aan het gedrag van de leidinggevende af wat de waarden van de organisatie zijn. Vaak gaat dat onbewust. Maar soms ook heel expliciet: bijvoorbeeld wanneer een onethische beslissing niet wordt afgestraft.” Sonja: “Leiderschap ontwikkeling voor de organisatie is essentieel voor HR. Ook voor morele onderwerpen moet HR haar leiders voorzien van de vaardigheden hiermee om te gaan.”

Leiders binnen de organisatie zijn cruciaal om doelen en waarden door te vertalen naar de organisatie. Download het whitepaper over het boek ‘Leading from the Middle’ van Koen Marichal, Jesse Segers en Daan Sorgeloos hier.

Naleving of stimulering als insteek

Organisaties kunnen kiezen voor de nalevingsstrategie of stimuleringsstrategie om ethisch handelen te bevorderen. Bij de nalevingsstrategie schrijf je voor aan medewerkers hoe waarden moeten worden nageleefd. Dit wordt ook getoetst.  

Bij de stimuleringsstrategie gaat het veel meer over het voeren van de dialoog: wat zijn jouw waarden? En wat vinden wij als organisatie hiervan? Nathalie: “Mijn advies: begin met een of twee thema’s (zoals data analytics) waarin je al expert bent en voeg daar het thema ‘ethiek’ aan toe. Ga er mee aan de slag. Maak er tijd voor. Zoek één of twee enthousiastelingen die door het onderwerp geboeid zijn. Die er meer van willen weten zodat ze het kunnen verspreiden in de organisatie.”

De podcast is te beluisteren op Spotify en Apple Podcasts en te zien op YouTube.