Arbeidsrelatie steeds meer fluïde door structureel tekort aan mensen

Dit artikel is geschreven door Mario Bersem, ABN AMRO.

De personeelskrapte heeft historische proporties bereikt. Ondanks dat de economie afkoelt en de beroepsbevolking met meer dan tien miljoen mensen nog nooit zo groot is geweest, duurt de spanning op de arbeidsmarkt voort. Het aantal vacatures overstijgt het aantal werklozen en vacatureborden zijn niet weg te denken uit het straatbeeld. Veel werk kan simpelweg niet worden uitgevoerd – iets wat zelfs effect heeft op de overheidsfinanciën door toenemende onderuitputting.

De gevolgen van structurele krapte op de arbeidsmarkt zijn veelzijdig en complex, maar duidelijk is dat werknemers meer onderhandelingsmacht hebben. Dat geldt bijvoorbeeld bij onderhandelingen over salaris en secundaire arbeidsvoorwaarden waarin werknemers steeds meer eisen kunnen stellen. Een overstap naar ander werk is eenvoudig gemaakt in een krappe arbeidsmarkt. Ook het zelfstandig ondernemerschap is aantrekkelijker in een krappe arbeidsmarkt. Startende zzp’ers hebben momenteel relatief veel kans om opdrachten binnen te halen en lopen weinig risico als succes uitblijft; ze vinden in dat geval gemakkelijk weer een vaste baan.

Werknemer en zzp’er tegelijk

Door het structurele tekort aan personeel wordt de overeenkomst tussen werkgever en werkende meer fluïde. Werkenden kiezen in toenemende mate voor autonomie en variatie in het werk door te wisselen van werkgever, soms zelfs van branche en ook van type arbeidsrelatie. Vandaag gedetacheerd, morgen in vaste dienst en overmorgen werk aannemen als zzp’er. Uiteraard is het ook mogelijk werknemer en zzp’er tegelijk te zijn.

Onderzoek van TNO laat zien dat 6,3 procent van werknemers in vaste dienst ook werkzaam is als zelfstandige; het gaat om bijna 340 duizend werknemer-zzp’ers en hun aantal is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Met de toetreding van Generatie Z tot de arbeidsmarkt in de komende tien jaar lijkt de roep om autonomie en variatie alleen maar sterker te worden en zal deze ontwikkeling doorzetten, verwacht ABN AMRO.

Voor werkgevers op zoek naar personeel, geldt dat zij geen andere keus hebben dan flexibel te zijn. Voor hen is het vooral belangrijk dat zij op het juiste moment de beschikking krijgen over mensen met de vereiste competenties. Soms lukt dit door iemand in dienst te nemen, soms lukt dit door een uitzendkracht of gedetacheerde ‘in te lenen’, en soms is er een geschikte zzp’er beschikbaar die een overeenkomst van opdracht wil aangaan.

Gevolgen personeelstekorten

En vaak lukt het in de huidige krappe arbeidsmarkt dan nog steeds niet om geschikt personeel te vinden. Zo blijkt uit de meest recente Conjunctuurenquête Nederland (COEN) van het CBS dat een ‘tekort aan arbeidskrachten’ door meer dan 41 procent van alle ondernemers als belemmering wordt ondervonden. In de zakelijke dienstverlening, een arbeidsintensieve sector, is dat percentage zelfs 58 procent. Als belangrijkste gevolgen van de personeelstekorten worden in de enquête genoemd: een hogere werkdruk voor bestaand personeel (genoemd door 36% van de ondernemers), gevolgd door hogere arbeidskosten (14%) en een lagere verkoop van diensten (12%).

Binnen de zakelijke dienstverlening is het personeelstekort extra prangend voor schoonmaakbedrijven. In de branche zegt 82 procent van de ondernemers een tekort aan personeel als belemmering te ervaren. Traditioneel is deze branche een startpunt voor veel werknemers die toetreden tot de arbeidsmarkt, maar nu zien schoonmaakbedrijven potentieel personeel vaak kiezen voor werk in een andere sector. Hoveniers kampen met hetzelfde probleem.

De uitzendbranche valt op omdat ze moeite hebben mensen te vinden: eigen mensen en uitzendkrachten. Zo geeft 44 procent van de ondernemers in de uitzendbranche aan dat het aantal werkzoekenden te beperkt is om aan de arbeidsvraag te voldoen. Het belangrijkste gevolg hiervan is een daling van het aantal uitzenduren. Die blijkt ook uit de cijfers van de ABU Uitzendbranche Marktmonitor die een flinke krimp laten zien.

Goed werkgeverschap

De huidige schaarste aan personeel vergt dat bedrijven hun nek uitsteken. Door goede arbeidsvoorwaarden en een aantrekkelijke werkomgeving te bieden, kunnen bedrijven zich onderscheiden van de concurrentie. Naast een goed salaris hechten werknemers veel belang aan de balans tussen werk en privé en aan mogelijkheden tot scholing en ontwikkeling. Dat werkgevers deze steeds vaker bieden, blijkt bijvoorbeeld uit de ABN AMRO Welzijnsmonitor 2022 die laat zien dat werkgevers, gemiddeld, steeds meer aandacht geven aan de persoonlijke ontwikkeling van werknemers en aan de werk-privébalans.

Detacheerders, bijvoorbeeld, werven kandidaten met de belofte dat zij zich kunnen ontwikkelen bij verschillende bedrijven, ‘inleners’ in jargon. De detacheerder is de juridisch werkgever terwijl de werknemer onder leiding en toezicht van de inlener staat. Moderne detacheerders leggen steeds meer nadruk op goed werkgeverschap. Ze brengen hun werknemers regelmatig samen voor opleiding, ontwikkeling en voor de binding met het bedrijf en elkaar – waarmee de gedetacheerde in feite steeds meer op een consultant gaat lijken die bij de klant zit voor een ‘klus’ of ‘opdracht’.

Ook buiten het werk wordt de werknemer gefaciliteerd. Zo heeft detacheerder-consultant Eiffel een camper beschikbaar voor personeel om te gebruiken in hun vrije tijd. Modern werkgeverschap, in een arbeidsmarkt gekenmerkt door een structureel tekort aan mensen, kan leiden tot meer tevreden werknemers, die op hun beurt productiever zijn en langer blijven.

Lees het volledige rapport ‘Stand van Zakelijke Dienstverlening’.